Er zijn diverse topics, maar deze waren mijns inziens niet helemaal compleet. Daarom hier mijn poging. Het is de bedoeling om redelijk compleet te zijn, maar niet alle, soms wel heel obscure (haring vat rijping), vaten te benoemen. Ik probeer met dit overzicht toch wel tot 95% van de diversiteit van de vaten te komen.
Type hout
Volgens de Schotse, Ierse, Canadese en Amerikaanse en Japanse wetgeving moet whisky gerijpt worden op eikenhout. Andere grote whisky producerende landen zoals Taiwan en India nemen dit veelal over.
Hierbij worden ruwweg drie types hout gebruikt: Europees- (Quercus robur, Zomereik), Amerikaans- (Quercus alba, Wit) en Japans (Quercus mongolica, Mizunara) eiken. Japans eiken is vrij zeldzaam en wordt (zoals de naam al aangeeft) bijna altijd in Japan gebruikt.
Er zijn experimenten bekend van whisky (wat dan geen whisky mag heten) die op kersen, walnoot of ander hout is gerijpt. Doorgaans is dat geen succes geweest.
Eikenhout is uiterst geschikt voor het laten rijpen van whisky. Het is hard, buigzaam, goed behandelbaar, licht poreus en bovenal goed te verkrijgen.
Van boom tot vat
Als een eik kap-rijp is (ongeveer 30 jaar voor Amerikaans eiken), wordt deze in staven gezaagd. Deze staven moeten dan drogen en worden verwerkt tot de juiste maat. Een goed indicatief filmpje over hoe dit gebeurd vind je hier: (Redneck alarm!).
Als een vat klaar is, dan is het in de VS verplicht om deze aan de binnenkant te blakeren. Dit gaat er vrij ruig aan toe:
.
De video is in Japan gemaakt, de meeste grote whisky producerende landen blakeren hun vaten ook, maar niet uitsluitend.
De reden dat de vaten geblakerd worden is sterilisatie van het hout en de smaak van het eindproduct. Het blakeren van hout maakt een laagje kool aan de binnenkant. Deze kool neemt een gedeelte van de minder lekkere smaken uit het destillaat weg en zorgt ervoor dat er minder tannines (de smaak als je een druivenpit kapot bijt) uit het hout in de whisky komt.
Er zijn diverse gradaties in het branden van het vat, die allen zo een functie hebben. Vaten die niet geblakerd zijn vormen een uitzondering.
Let wel Virgin Oak betekend nog niet dat deze vaten niet geblakerd zijn.
Namen van de vaten en inhoudsmaten
De inhoudsmaten zijn gemiddelden. Vaten maken is handwerk en ook het hout is niet altijd exact even groot. Dus soms zit er wel een liter of 10 verschil in.
De Schotse wetgeving stelt dat Whisky in eiken vaten moet rijpen die niet groter zijn dan 700 liter.
Quarter Cask of Octave (QC, 50 liter); wordt ook soms firkin genoemd en gebruikt om de whisky snel en intensief smaak te geven door het grote contact tussen de spirit en het hout. De QC is een vierde van de standaard Amerikaanse Barrel. De inhoud van een QC staat wel eens ter discussie. Meestal is het een vierde van de standaard Amerikaanse Barrel en wordt dit vat een Octave genoemd, maar het kan ook van een Puncheon gemaakt zijn, dan is de inhoud 125 liter, dan wordt er meestal van een QC gesproken.
American Standard Barrel (ASB, 200 liter); wordt gemaakt van Amerikaans eiken en gebruikt in de bourbon industrie. Het vat heeft een grotere capaciteit en wordt in een later stadium vaak gebruikt voor het rijpen van Schotse en Ierse whisky. Hierover later meer. De ASB is samen met de Hogshead het meest gebruikte vat om whisky in te laten rijpen.
Hogshead (225 liter); Een hogshead wordt gemaakt van ASB's. Men maakt van 5 ASB's 4 Hogsheads. Een Hogshead is een heel oude maat voor een wijnvat. Deze maat werd al in 1423 gestandaardiseerd, hierbij werd onderscheid gemaakt tussen een wijn en een bier Okshoofd. De ASB is samen met de Hogshead het meest gebruikte vat om whisky in te laten rijpen.
Hogsheads kunnen overigens ook van Sherry butts gemaakt worden. Dit gebeurd in toenemende mate, gezien de schaarste van sherry vaten.
Barrique (300 liter); deze vaten worden gebruikt voor het rijpen van wijn en geven bij het narijpen een wine cask finish aan de whisky. Overigens wordt hiervoor vaak wintereik (Quercus petraea) voor gebruikt. Over finishing van whisky later in dit topic meer.
Puncheon (500 liter) en Butt (500 liter, maar het vat is hoger en smaller); de puncheon vaten worden gebruikt voor het rijpen van rum en sherry en geven bij het narijpen een rum of respectievelijke sherry finish aan de whisky. De butt vaten worden alleen gebruikt voor het rijpen van sherry en narijpen voor een sherry finish. Over finishing van whisky later in dit topic meer.
Port Pipe (650 liter); deze hoge en smalle vaten worden gebruikt voor het rijpen van port en geven bij het narijpen een port wood cask finish aan de whisky. Dit zijn overigens wel de kleinste Port Pipes die in de Port industrie worden gebruikt, de rest heeft veelal een inhoud van meer dan 700 liter en zijn in Schotland daardoor verboden.
Madeira Drum (650 liter); deze korte en ronde vaten worden gebruikt voor het rijpen van madeira wijn en geven bij het narijpen een madeira wijn cask finish aan de whisky. Dit wordt echter zeer uitzonderlijk gebruikt bij het finishen van whisky. Over finishing van whisky later in dit topic meer.
Gorda (700 liter); deze, van oorsprong Amerikaanse, hoge en smalle vaten worden voornamelijk gebruikt voor het samenvoegen (marrying) van verschillende whisky’s waardoor er een blended (malt) whisky ontstaat. Hierover later meer.
Het leven van een vat
Amerikaanse vaten moeten bij wet gemaakt zijn van nieuw eikenhout en geblakerd aan de binnenkant. Deze vaten mogen dan niet nog een keer gebruikt worden.
Nadat in de VS een vat whisky de whisky heeft gerijpt, wordt het vat uit elkaar gehaald (in sporadische gevallen worden ze als geheel vervoerd, maar dit neemt veel meer ruimte in beslag en is dus veel duurder). De staven en kop en kont worden dan verkocht aan de rest van de stokerijen in de wereld. In kuiperijen worden er weer vaten van gemaakt, dit worden dan of ASB of Hogsheads.
Toevoegingen aan de naam van een vat
Regelmatig is op een fles te lezen dat de whisky in een XXX fill barrel heeft gezeten. Dit werkt als volgt:
Virgin Oak: Nieuw eiken. Deze vaten hebben niet eerder whisky of een andere drank gezien.
First-fill: De eerste keer dat er whisky in het vat is gekomen, na het vorige leven. In het vorige leven was dat meestal bourbon whisky, maar ook sherry zou een mogelijkheid kunnen zijn.
Second-fill: De tweede keer dat er whisky in het vat is gekomen, na het vorige leven.
Third-/ Fourth-fill: Dit kom je bijna niet tegen. Deze vaten worden veelal gebruikt voor de rijping van Grain whisky of voor de goedkopere blends. Dit is vaak ook de laatste keer dat de vaten gevuld worden. Hierna is het hout uitgewerkt en versleten, voor sherry vaten is dat vaak wat later (dit is na 40-60 jaar in ieder geval het geval) en wordt het vat vernietigd.
Rejuvenated: Dit zijn vaten die zijn uitgeschraapt zodat er echt een laag aan de binnenkant weg is en opnieuw getoast of gebrand. Het vat kan dan (volgens de sommigen in de industrie) weer eenzelfde aantal fills (3 of 4) mee als een nieuw vat. Anderen stellen dat het vat door dit proces toch iets verliest en vervolgens minder vaak te herbruiken is. Het op deze manier hergebruiken van vaten wordt steeds gebruikelijker, als reactie op de immer stijgende prijzen van zowel ex-bourbon als ex-sherry vaten.
We hebben een vat en nieuw destillaat en dan?
Dan moet de whisky in een pakhuis rijpen. Voor Amerikaanse en Indiase whisky geldt minimaal 2 jaar en een dag. Voor Schotse, Ierse, Japanse en Canadese whisky geldt 3 jaar en een dag.
En wanneer de whisky eruit mag hangt af van de kwaliteit die gevraagd wordt door de destillateur.
Finshing, marrying, seasoning, re-racked en WVTTK
Finishing
Finishing van whisky gebeurd veel. Voor een korte of langere periode wordt whisky in een ander type vat gestopt. Dit zorgt ervoor dat de whisky een andere smaak krijgt. Soms wordt dit gedaan om mindere kwaliteit te maskeren, maar veelal is het om een breder en dieper smaken-pallet te maken.
Er wordt echt van alles en nog wat gebruikt om whisky in te finishen. Zolang het maar eikenhout is, is dit toegestaan.
Een goed overzicht van diverse en de meest gebruikte vaten voor het finishen staat hier:
https://hetwhiskyforum.nl/viewtopic.php ... aten#p1534
Marrying
Whisky wordt meestal in grote batches uitgebracht. Hierbij worden diverse vaten samen in een groot vat gestopt (een Gorda, zie vattypes, bijvoorbeeld, maar ook nog grotere worden gebruikt), hierbij gaat de whisky 'huwen' oftewel mengen. Dit laat men over het algemeen een maand of drie op z'n beloop. Is het in een Gorda gehuwd dan telt de tijd in de Gorda mee voor de leeftijd van de whisky. bij grotere batches dan een Gorda is dat niet meer zo (meer dan 700 liter).
Seasoning
Dit wordt gedaan omdat de wereldwijde vraag naar Sherry afneemt en de vraag naar 'sherried whisky's' toeneemt. Er zijn dus simpelweg te weinig sherry vaten.
Over het algemeen worden vaten met Sherry ge-seasoned. Maar andere vormen zijn niet uit te sluiten.
Sherryvaten
Sherry vaten worden vaak gebruikt om whisky in te rijpen. Al dan niet voor langere tijd.
Zoals iedereen weet, wordt er niet zo heel veel sherry meer gedronken. Maar er wordt wel heel whisky in sherry vaten gerijpt. Dit gebeurt voornamelijk door middel van 'seasoning'.
Er wordt tegenwoordig voornamelijk Amerikaans eiken gebruikt in de sherry-industrie, dit omdat het makkelijker te bewerken is, minder snel lekt, goedkoper is en omdat Spaans eiken wat zeldzaam aan het worden is.
In deze nieuwe vaten wordt hele jonge sherry (veelal net 2 jaar oud, zodat het officieel sherry mag heten) gestopt. Deze vaten worden dan opgelegd en na een bepaalde tijd (tussen 6 maanden en 2,5 jaar, waarbij 1,5 jaar de standaard is) weer geleegd. De sherry die eruit komt wordt verwerkt tot azijn.
Het rijpen van sherry gebeurt in een zogenaamd Solera proces (zie pdf bij de voetnoten voor uitleg), deze vaten worden niet gebruikt voor de whiskyindustrie. De productie van vaten voor de rijping van sherry en de vaten voor de whiskyindustrie zijn tegenwoordig volledig gescheiden processen.
Oftwel: het drinken van sherry heeft geen invloed meer op de beschikbaarheid van sherry vaten voor de whiskyindustrie.
Waar ik nog geen antwoord op heb, is dat veel 'ervaren' whiskydrinkers, een verschil proeven tussen bijvoorbeeld Oloroso en PX vaten. Oloroso geeft vaak wat hartigere tonen, maar de sherry die gebruikt is om deze vaten te seasonen, is technisch wel Oloroso of PX, maar omdat deze nog zo jong is, is die niet te proeven.
Ook zie je jonge whisky op de markt komen (Millstone Oloroso 4yo, A'bunadh, Bunna Stiùireadair, andere merken met een sherry finish) die erg donker gekleurd zijn, waar dit vandaan kom is voor mij een raadsel, aangezien de sherry die erin gaat, de kleur van witte wijn heeft.
Wie het weet mag het zeggen
re-racked
Soms gaat het helemaal mis met een vat. Dan merkt men dat er veel potentie in de whisky zit, maar dat het vat ineens niet meewerkt. Of een vat raakt lek.
De whisky wordt dan re-racked. Oftwel in een ander, maar wel hetzelfde type, vat gestopt. Dit is niet hetzelfde als een finish, omdat er niet een ander soort (bijvoorbeeld wijn of port) vat gebruikt wordt.
Alles samenvatten
Een rejuvenated-seasoned-first-fill-sherry-hogshead is als volgt:
Er is een sherry vat gemaakt. Daarin hebben ze wat sherry gestopt en het hout de sherry op laten nemen er is dus geen sherry in gerijpt. Daarna is dit vat uit elkaar gehaald, in Schotland weer in elkaar gezet, maar is er wel een hogshead van gemaakt (verkleind, meer hout contact dus snellere rijping), en is er new make spirit ingegoten.
WVTTK
Vul mij ajb aan, dit is ook maar een opzetje en de waarheid heb ik ook niet in pacht.
Bronnen:
http://youtube.com
https://hetwhiskyforum.nl/viewtopic.php ... aten#p1534
http://www.angelsshare.nl/index.php?opt ... Itemid=178
https://scotchwhisky.com/magazine/the-d ... omination/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Okshoofd
http://www.want.nl/whisky-basisprincipe ... ky-etiket/
http://www.sherry.wine/media-trade/news ... tch-whisky
http://www.whiskyintelligence.com/2011/ ... isky-news/
